Rapacki Wincenty (1865–1943), aktor, śpiewak, literat. Ur. 6 (wg S. Łozy: 5) VI w Krakowie, był synem Wincentego (zob.) i Józefiny z Hoffmanów, młodszym bratem Honoraty Leszczyńskiej (zob.).

R. ukończył w Warszawie gimnazjum i studia wokalne u swej ciotki Honoraty Majeranowskiej (zob.). Dn. 3 II 1887 debiutował w Warszawskich Teatrach Rządowych (WTR) w tytułowej partii w operetce „Gennaro” K. Millöckera. Został zaangażowany do zespołu operetki WTR, w którym występował w l. 1888–93. W tym też czasie wyjeżdżał na występy gościnne z Adolfiną Zimajer: w r. 1890 był w Krakowie i w Zakopanem, w r. 1891 – we Lwowie, w r. 1892 – w Łodzi. W sezonie 1893/4 występował w Łodzi i Odessie w zespole Czesława Janowskiego, w czerwcu 1894 – w Krakowie, w sezonie 1894/5 w Poznaniu. W l. 1895–7 był członkiem zespołu teatru łódzkiego, w lecie 1896 występował z nim w Warszawskim Cyrku. W l. 1898–1900 grał w zespole A. Zimajer, m. in. w Lublinie i Sosnowcu. W r. 1900 zaangażowano go ponownie do zespołu operetki WTR, należał doń do r. 1915, z rzadka wyjeżdżając na występy gościnne sam lub z żoną Heleną z Zimajerów, córką Adolfiny, oraz z teściową. W połowie r. 1911 założył, wspólnie z Antonim Fertnerem, Julianem Maszyńskim i Juliuszem Zagrodzkim, jedną z pierwszych w Polsce spółek filmowych, która – choć trwała niedługo – zrealizowała kilka filmów. Wiosną 1915 R. wyjechał do Rosji z Józefą Bielską, z którą był przez wiele lat związany. W maju t. r. występował w Petersburgu. Od 10 I do lata 1916 kierował w Moskwie polską operetką, mającą dość liczny i dobry zespół. W grudniu 1916 występował w Petersburgu w teatrze «Ermitaż». Od 29 IX 1917 do kwietnia 1918 prowadził w Kijowie Teatr Nowości, w którym dawano przedstawienia «składane» lub pełnospektaklowe operetki. Powróciwszy do Warszawy związał się z teatrem «Czarny Kot», w r. 1919 krótko grał w teatrze «Sfinks», a potem znów w «Czarnym Kocie». W r. 1921 przeszedł do operetki w Teatrze Nowym, gdzie był też kierownikiem literackim, a w r. 1922 do Teatru Nowości. Na scenach stołecznych występował do r. 1939, głównie w Teatrze Letnim, niekiedy w Teatrze Nowym i Teatrze Narodowym, a po r. 1934 – również w Teatrze Małym i Teatrze Polskim. Dorywczo występował także w innych teatrach, jeździł na występy gościnne m. in. do Sopotu, Torunia.

Niewysoki, o chłopięcych rysach twarzy, śpiewał tenorem o miłym zabarwieniu. Długo powierzano mu role amantów w operetkach i wodewilach, dopiero w późniejszym wieku grywał charakterystyczne w komediach. Wg Witolda Fillera «specjalizował się w rolach oferm i ślamazarów». Ważniejsze jego role w operetkach to: Frycek („Frycek i Lizka” J. Offenbacha), Alfred („Zemsta nietoperza” J. Straussa), Ajaks („Piękna Helena” J. Offenbacha), Oliwier („Pierścień rodzinny” E. Audrana), Adam („Ptasznik z Tyrolu” K. Zellera), Sinobrody („Sinobrody” J. Offenbacha); śpiewał też Jontka („Halka” S. Moniuszki). W komediach i farsach grał m.in. role: Kazia („Żołnierz królowej Madagaskaru” S. Dobrzańskiego), Karola („Ciotka Karola” T. Brandona). Przed r. 1914 popularny był zwłaszcza jako piosenkarz, repertuar jego w tym zakresie składał się głównie z utworów, do których sam pisał słowa i komponował muzykę, spośród nich piosenka Andzia odniosła sukces w Rosji i USA. Od r. 1911 występował także w filmach (m. in. w: „10% dla mnie” 1932, „Pan Twardowski” 1936, „Papa się żeni” 1936). Wg Ludwika Sempolińskiego «pozycję swoją w teatrze zawdzięczał nie tyle zdolnościom aktorskim, co literackim i kompozytorskim».

Był R. przede wszystkim autorem licznych utworów scenicznych. Twórczość tę zaczął ogłaszanymi od r. 1889 po czasopismach (głównie w „Echu Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym”) i osobno monologami i jednoaktówkami, z których kilka wystawiono; później komponował operetki z własnymi librettami (m. in. Colombina – wyst. W. i P. 1900, Dama w czarnym szalu – wyst. W. 1901, Próba miłości – wyst. W. 1913, wyd. W. 1914, Chwila szczęścia – wyst. W. 1914). W międzywojennym dwudziestoleciu napisał kilkanaście większych rozmiarami fars i komedii, do których chętnie szukał tematów w środowisku aktorskim. Niektóre z nich, a mianowicie: Ja tu rządzę (wyd. W. 1935), Papa się żeni (wyd. W. 1937), Panna z dobrego domu, W czepku urodzony, Czarujący emeryt, Wysoka stawka, Wesoły wspólnik (wyd. W. 1936), Człowiek, który nie pije (wyd. W. 1938) – wystawiono na kilku scenach: poza stołecznymi także w Krakowie, Lwowie, Łodzi, Poznaniu i Wilnie. Nie zyskiwały one na ogół uznania krytyki, ale miały zalety sceniczne, dawały aktorom efektowne role, a swą «łatwą wesołością» (Tadeusz Boy-Żeleński) ściągały publiczność, tym bardziej, że miały nierzadko świetną obsadę. Równolegle z twórczością dramatyczną uprawiał R. poetycką i beletrystyczną – o charakterze również rozrywkowym. Ogłosił zbiory wierszy (m. in. Co mówi serce, P. 1895, Bez tytułu, W. 1896), dwie serie Obrazków warszawskich (W. 1902), tom Humoresek (W. 1907, jedna z nich Tygrys bengalski przyniosła autorowi w r. 1904 nagrodę na konkursie „Tygodnika Ilustrowanego”), powieści (Romans pani majstrowej, W. 1926, Wielka miłość, W. 1937), Anegdoty teatralne (W. 1930). W r. 1939 opublikował cykl wspomnień w „Kronice Polski i Świata”. Współpracował z wielu czasopismami, głównie jednak z prasą warszawską („Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, „Kolce”, „Kurier Warszawski”, „Mucha”, „Świat”, „Tygodnik Ilustrowany” i in.). Był jednym z najczynniejszych u nas tłumaczy i adaptatorów teatralnych: przełożył libretta z górą 70 operetek i wodewilów, tłumaczył i pisał słowa do pieśni wydawanych wraz z nutami. Zmarł w Warszawie 16 I 1943.

Z małżeństwa z Heleną z domu Zimajer (ślub 10 IX 1895 w Zakopanem) miał R. troje dzieci: Adama, dyrygenta i śpiewaka, Halinę, śpiewaczkę, i Wacława, śpiewaka.

Kozłowski S. J., Portret, karykatura, akwarela 1914 w: Muz. Teatr. w W.; Świdwiński A., Rapacki jako Czarny Kot, karykatura, rys. (reprod. w „Świat” 1921 nr 11); – Nowy Korbut, XVI (wykaz pseudo- i kryptonimów, bibliogr.); Bibliogr. dramatu pol., II; Czachowska J., Maciejewska M. K., Tyszkiewicz T., Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej. Bibliografia, Wr. 1984 II; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1946 i n.; Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Słown. muzyków pol., II; Słown. Teatru Pol. (bibliogr., ikonogr., fot., podstawowa pozycja dla niniejszego życiorysu); – Filler W., Rendez-vous z warszawską operetką, W. 1961; Historia filmu polskiego, W. 1966 I; Krasiński E., Warszawskie sceny 1918–1939, W. 1976; Sempoliński L., Wielcy artyści małych scen, W. 1968 (fot.); Taborski R., Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski, W. 1980; – Korespondencja teatralna Michała Bałuckiego, W. 1981; Siedlecki A. Grzymała, Świat aktorski moich czasów, W. 1957; Wroczyński K., Pół wieku wspomnień teatralnych, W. 1957; Żeleński T. Boy, Pisma, W. 1964–9 XXII–XXVI; – IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara).

Red.